ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Η προσέλκυση της καλής τύχης είναι μια πανάρχαιη συνήθεια και αποτελεί ευσεβή πόθο όλων των λαών σε όλες τις εποχές. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν πολλαπλούς τρόπους, προκειμένου να κερδίσουν την εύνοιά της, όπως τα γούρια και οι δοξασίες. Γούρι σημαίνει καλός οιωνός, το «μαγικό» αντικείμενο που έχει σκοπό να φέρει καλή τύχη.

Η καλή τύχη, και το αίσιο ξεκίνημα μιας καλής περιόδου είναι αυτά που προσδιορίζουν τη μεσαία γιορτή του δωδεκαημέρου, την Πρωτοχρονιά. Όλες οι πράξεις, όσες μαρτυρούνται στην παράδοση και όλες όσες γίνονται σήμερα, αποσκοπούν κυρίως στον αίσιο προσδιορισμό της τύχης.

Κόκκινο χρώμα

Κυριαρχεί στη διακόσμηση του σπιτιού και την γκαρνταρόμπα των ανθρώπων, γιατί συμβολίζει την ανανέωση και φέρνει γούρι.

Το αμίλητο νερό

Σύμφωνα με το έθιμο - το οποίο ισχύει ακόμα σε μερικά μέρη -το πρωί της Πρωτοχρονιάς οι κοπέλες πήγαιναν στην βρύση του χωριού να πάρουν το «αμίλητο νερό» για να το πάνε σπίτι.

Φθάνοντας στη βρύση, έριχναν μέσα σιτάρι ή τυρί και έλεγαν: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει το μπερκέτι στο σπίτι μας». Μετά γύριζαν στο σπίτι με το νερό, και χωρίς να βγάλουν τσιμουδιά έλεγαν ''Χρόνια πολλά'' στους δικούς τους. Το ‘‘αμίλητο νερό’’ το έχυναν στις τέσσερις γωνιές του σπιτιού, για να τρέχουν όλη τη χρονιά τα καλούδια σαν το νερό.

Το σπάσιμο του ροδιού

Εδώ και χιλιάδες χρόνια το ρόδι θεωρείται σύμβολο γονιμότητας, αφθονίας και καλοτυχίας. Οι αρχαίοι Έλληνες πριν κατοικήσουν σε ένα σπίτι έσπαγαν στο κατώφλι του ένα ρόδι, κάτι που συνηθίζεται ακόμα σήμερα.

Το σπάσιμο του ροδιού αποτελεί ένα από τα παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα έθιμα και σημαίνει καλή αρχή. Συνηθίζεται με την αλλαγή του χρόνου και αφού ανταλλάξουν οι παρευρισκόμενοι στο σπίτι ευχές, το πιο τυχερό μέλος της οικογένειας να σπάει το ρόδι στην είσοδο του σπιτιού και να μπαίνουν όλοι με το «δεξί» για το καλότυχο ξεκίνημα της νέας χρονιάς. Τα παλαιότερα χρόνια στα χωριά φώναζαν τις κότες να φάνε τα σπόρια που έπεσαν κάτω για είναι γόνιμες όλο το χρόνο.

Η κρεμμύδα

Η πρωτοχρονιάτικη κρεμμύδα ή ασκινοκάρα ή σκυλοκρέμμυδο (Scilla maritima) είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη. Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο, που μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό από επαφή. Έχει επικρατήσει από την αρχαιότητα ως σύμβολο καλοτυχίας, αναγέννησης και υγείας. Η αντίληψη αυτή οφείλεται στην πολύ μεγάλη ζωτικότητα του βολβού της που μπορεί να διατηρηθεί και να βλαστήσει ακόμα και έξω από το χώμα πάνω από ένα χρόνο. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι' αυτό την Πρωτοχρονιά κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους.

Η μαλλιαρή πέτρα

Η μαλλιαρή πέτρα ήταν μια πέτρα που είχε επάνω της μούσκλια (μούσκλι η δύναμη της αναβλάστησης) την οποίαν έπαιρναν από το ποτάμι ή από τη βρύση του χωριού, την άφηναν δίπλα στο κατώφλι και την πατούσαν πριν μπουν στο σπίτι.

Ένα άλλο έθιμο ήταν το πάτημα του σίδερου ή του ηνίου που το βγάζανε από το αλέτρι ή των κλειδιών που τα πάταγαν μπαίνοντας με το δεξί πόδι όταν γύριζαν από την εκκλησία.

Το πέταλο

Το πέταλο θεωρείται σύμβολο ευτυχίας και προφύλαξης από το κακό μάτι. Κατά την παράδοση πρέπει να κρεμιέται πίσω από την πόρτα με το άνοιγμα προς τα πάνω. Φέρνει γούρι αρκεί να το βρει κανείς τυχαία και να έχει εφτά τρύπες, τέσσερεις στο ένα μέρος και τρεις στο άλλο.

Το Ποδαρικό

Πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους, δηλαδή ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους τον καινούριο χρόνο.
'Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Πολλές φορές προτιμούν ένα μικρό παιδί για να κάνει ποδαρικό, γιατί τα παιδιά είναι αθώα και στην καρδιά τους δεν υπάρχει η ζήλια κι η κακία.

Η Καλή Χέρα

Συνηθίζεται να δίνεται ένα χρηματικό ποσό σαν δώρο σε παιδιά που θα επισκεφτούν κάποιο σπίτι την Πρωτοχρονιά. Συνήθως πρόκειται για τα εγγόνια ή τα ανίψια.

Μερικές δεκαετίες παλιότερα, η «καλή χέρα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις ήταν απλά ένα κέρασμα μια κι ούτε χρήματα υπήρχαν πολλά, αλλά ούτε μαγαζιά με παιγνίδια.

Η φροντίδα των ζώων

Σε πολλές περιοχές πίστευαν ότι όταν θα περάσει ο Άη Βασίλης θα ρωτήσει πρώτα τα ζώα αν είναι καλοταϊσμένα κι αν δεν ήταν δεν θα ευλογούσε το σπίτι. Γι αυτό πήγαιναν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και τα φρόντιζαν, τα ξύστριζαν, τα πότιζαν και τα καλοτάιζαν, για να μην πούνε τα παράπονα τους στον Άη Βασίλη.

Η βασιλόπιτα και το φλουρί

Είναι ένα από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι προσέφεραν στους θεούς. Τέτοια γιορτή ήταν τα Κρόνια (γιορτή του θεού Κρόνου) και τα Σατουρνάλια, στα οποία έφτιαχναν γλυκά και πίτες, όπου έβαζαν νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι, ήταν ο τυχερός.
 Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη βασιλόπιτα. Σύμφωνα, λοιπόν με τη θρησκευτική παράδοση, οι ρίζες του τοποθετούνται στην Καισάρεια της Καππαδοκίας πριν από περίπου 1600 χρόνια. Εκείνη την εποχή, επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος ήταν γνωστός για τη συμπόνια και τη βοήθεια που προσέφερε στους συνανθρώπους του. Τότε, κατά μία εκδοχή, ο τύραννος έπαρχος της Καππαδοκίας ζήτησε από το Μέγα Βασίλειο να του παραδώσει όλο το χρυσάφι της πόλης, ειδάλλως θα την πολιορκούσε και λεηλατούσε.  Εκείνος προσευχόταν όλη τη νύχτα στο Θεό για τη σωτηρία της πόλης και όταν ξημέρωσε, ο έπαρχος με το στρατό του περικύκλωσε την πόλη , έτοιμος να τη λεηλατήσει. Όταν ο Μέγας Βασίλειος του είπε πως δε μπορεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι είναι πολύ φτωχοί, τότε εκείνος θύμωσε πάρα πολύ και τον απείλησε πως θα τον εξορίσει ή και ακόμα ότι θα τον σκοτώσει.  Οι χριστιανοί της Καισάρειας, που αγαπούσαν πολύ το δεσπότη τους, ακούγοντας τις απειλές, συγκέντρωσαν όσα χρυσαφικά διέθεταν και τα παρέδωσαν σε ένα σεντούκι στο Μέγα Βασίλειο και εκείνος με τη σειρά του στον τύραννο.  Όταν ο τελευταίος επιχείρησε να το ανοίξει, έγινε το θαύμα. Όλοι είδαν μία λάμψη και εμφανίστηκε ένας καβαλάρης (ο Άγιος Μερκούριος) που μαζί με το στρατό του (άγγελοι) όρμησε στον έπαρχο και τους ανθρώπους του οι οποίοι αφανίστηκαν. Έτσι η πόλη σώθηκε. Τότε, ο Μέγας Βασίλειος αντιμετώπισε το πρόβλημα της επιστροφής και της δίκαιης διανομής των χρυσαφικών στους κατοίκους. Προσευχήθηκε στο Θεό και Εκείνος του έδωσε φώτιση.  Ζήτησε από τους βοηθούς του να ζυμώσουν ψωμάκια και μέσα σε καθένα από αυτά να τοποθετήσουν λίγα χρυσαφικά. Κάθε οικογένεια καταναλώνοντας το ψωμάκι της, διαπίστωνε με έκπληξη το περιεχόμενό του. Αυτό το ψωμάκι ήταν η βασιλόπιτα, που έφερνε χαρά και ευλογία. Γι' αυτό, λοιπόν, προς τιμήν του Αγίου, την πρώτη μέρα του χρόνου (ημέρα μνήμης του θανάτου του) φτιάχνουμε βασιλόπιτα και τοποθετούμε ένα φλουρί, ασημένιο ή χρυσό, σε αυτήν. Το φλουρί συμβολίζει την τύχη και μια καλή χρονιά για εκείνον που θα το κερδίσει.

Ο Άη Βασίλης

Είναι ο ροδομάγουλος, με τα άσπρα γένια, κοκκινοντυμένος, παχουλός παππούς ο οποίος εμφανίζεται στις πλατείες και απεικονίζεται στις κάρτες. Η μορφή αυτή που ξέρουμε σήμερα διαμορφώθηκε από τον αμερικανό σκιτσογράφο Τόμας Ναστ το 1862, με βάση παλαιότερες ευρωπαϊκές παραδόσεις, ενώ το κόκκινο χρώμα της στολής του το πήρε εξαιτίας του κόκκινου χρώματος γνωστού αμερικάνικου αναψυκτικού που χρησιμοποίησε τη μορφή του σε διαφημίσεις. Αρχικά ήταν ντυμένος με τα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Οι ξένοι στην θέση του Άη Βασίλη σαν προστάτη της νεότητας και ως μεταφορέα δώρων έχουν τον Άη Νικόλαο. Σε όλες τις χώρες, εκτός την Ελλάδα, επισκέπτεται τα σπίτια τα Χριστούγεννα. Στο Βέλγιο το τριήμερο που γιορτάζουν τον Άη Νικόλα κλείνουν τα πάντα και πετάνε αλεύρι ο ένας στον άλλο. Η γιορτή είναι του Saint Nicolaus, και από το Nicolaus έχουμε κατά συγκοπή το Santa Claus.

Στην Ελλάδα ο Άγιος Βασίλειος είναι αυτός που έχουμε στα εικονίσματα, τον τιμούμε την 1η Ιανουαρίου και είναι ένας ασκητικός άγιος ο οποίος πέθανε γύρω στα 40 του από τη στέρηση. Είχε μακριά γενειάδα, ήταν ελαφρώς καραφλός , με τα μάγουλα βουλιαγμένα από τη νηστεία και δεν έχει καμιά ομοιότητα με το ροδομάγουλο παππού.

Είναι όμως και αυτός φορέας δώρων. Στα παραδοσιακά μας κάλαντα έφερνε κι αυτός δώρα, αλλά έφερνε χαρτί και καλαμάρι και όχι κούκλες και τραινάκια. Τα επιθυμητά δώρα κάθε κοινωνίας είναι αυτά που σχετίζονται με την κοινωνία και τις ανάγκες της. Και στον Ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό από την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μετά η μόρφωση ήταν το μεγάλο δώρο που μπορούσε να ξεχωρίσει έναν άνθρωπο από τους υπόλοιπους. Τη μόρφωση αυτή έφερνε ο Άγιος Βασίλειος.

ΟΙ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ

ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ

Είναι δαιμονικά όντα, που κατά τη λαϊκή αντίληψη, έρχονται στη γη και ενοχλούν κατά τις νύχτες τους ανθρώπους, από την παραμονή των Χριστουγέννων, όταν σμίγει η μέρα με τη νύχτα, μέχρι τα Θεοφάνεια. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους τώρα που ο Χριστός είναι και εκείνος αβάφτιστος.

 Οι καλικάντζαροι, έρχονται από κάτω από τη γη, όπου ολόκληρο το χρόνο, προσπαθούν με τσεκούρι, πριόνια κ.λ.π. να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Κόβουν-κόβουν, μέχρι που έχει μείνει πολύ λίγο ακόμα, αλλά τότε έρχονται τα Χριστούγεννα και λένε "χάιστε να πάμε πάνω στη γη και θα πέσει μοναχό του". Ανεβαίνουν λοιπόν πάνω στη γη και τα Θεοφάνεια που επιστρέφουν, βλέπουν το δέντρο ολόκληρο, ακέραιο, άκοπο. Και πάλι κόβουν και πάλι έρχονται τα Χριστούγεννα, και όλο απ' την αρχή.

Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους στη γη είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα (μεγάλα μονοπάτια) όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.

 

Είναι γνωστοί με διάφορα ονόματα, όπως «Καλικάντζαροι» (Πανελλαδική κοινή ονομασία), «καρκάντζαλοι», «καρκάντζαροι», «λυκοκάντζαροι», «καλκατζόνια», «καλκάνια», «καλιτσάντεροι», «σκαλικαντζέρια», «σκαντζάρια», «τζόγιες», «καλοκυράδες», «βερβελούδες», «κωλοβελόνηδες» κ.ά.

Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους. Είναι σιχαμένοι και κακομούτσουνοι. Καθένας από τους καλικάντζαρους έχει κι από ένα κουσούρι, όπως κουτσός, στραβός, μονόφθαλμος, μονοπόδαρος, στραβοπόδαρος, στραβοχέρης. Τους φαντάζεται νάνους, αλλά και ψηλούς, μαυριδερούς, με μαλλιά ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, με τρίχες σε όλο τους το σώμα, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια τράγου ή γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο, μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι  αλλά και σαν «μικρούς σατανάδες», άλλοτε γυμνούς και άλλοτε ρακένδυτους με σκούφο από γουρουνότριχες, με παπούτσια άλλοτε σιδερένια και άλλοτε με τσαρούχια ή τσαγγία.

Μεταξύ τους είναι διχόγνωμοι, φιλόνικοι και έτσι δεν μπορούν να κάνουν μέχρι το τέλος καμιά δουλειά κι όλα τα αφήνουν στη μέση. Είναι κακά και πονηρά όντα και δεν μπορούν να κάνουν κακό στους ανθρώπους, αλλά μόνο να τους πειράξουν, να τους ενοχλήσουν ή να τους φοβίσουν αφού θεωρούνται μωροί και ευκολόπιστοι. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι τα περιπαίζουν και τα βρίζουν και τα λεν σταχτοπόδηδες, σταχτιάδες, κατρουλήδες κ.λ.π.

Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια και κάνοντας μεγάλη φασαρία. Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Αλίμονο σε κείνον που θα πρέπει να βγει τη νύχτα και να πάει σε μακρινή δουλειά κυρίως έξω απ' το χωριό. Παρουσιάζονται μπροστά του με διάφορες μορφές για να τον εκφοβίσουν ή να τον βλάψουν. Λέγεται ότι ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν. Οι καλικάντζαροι φαντάζουν και χορευταράδες, αρπάζουν όποιον βρουν τη νύκτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός χορός των καλικάντζαρων. Τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν.

Μπαίνουν στα σπίτια από τις καπνοδόχους, και μαγαρίσουν την κουζίνα σε ότι δεν είναι νοικοκυρεμένο, αρπάζουν ενδύματα, σκορπούν το αλεύρι ή την τέφρα από το τζάκι που θεωρείται ακατάλληλη για οποιαδήποτε χρήση. Γι’ αυτό και τα τζάκια εκείνες τις μέρες είναι αναμμένα και έχουν πολύ φωτιά, γιατί τη φωτιά οι καλικάντζαροι τη φοβούνται πολύ. Οι νοικυραίοι καίνε το μεγάλο Χριστόξυλο για περίπου 12 ημέρες (μετά μαζεύουν στάχτη του, την οποία θεωρούν ιερή, με μεγάλη προσοχή και τη χρησιμοποιούν για θεραπευτικούς σκοπούς). Αν καμιά φορά μπει κάποιος καλικάντζαρος στο σπίτι οι νοικοκυρές το κυνηγάνε με πυρωμένα δαυλιά. Όταν όμως συλλάβουν κανένα από τους καλικάντζαρους τον δένουν και τον υποχρεώνουν να μετρήσει τις τρύπες του κόσκινου! Προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα!

Λένε πως μερικοί από τους καλικάντζαρους έχουν στη ράχη τους από φυσικού τους μια κούνια αγκαθερή και σ' αυτήν βάνουν όσα παιδιά αρπάζουν και τα κουνούν για να ματώνουν τα παιδιά απ' τ' αγκάθια και να πίνουν αυτοί το αίμα. Συνήθως δεν αφήνουν μαλλί πάνω στη ρόκα οι νοικοκυρές αυτές τις μέρες, γιατί οι καλικάντζαροι, έρχονται και προσπαθούν να γνέσουν κι αυτοί, το στρίβουν το πετάνε, το μπερδεύουν κι έτσι το μαλλί είναι για πέταμα.
 

Όταν οι νοικοκυρές έψηναν τηγανίτες ή άλλα σκευάσματα στο τηγάνι από αλεύρι, οι καλικάντζαροι ανέβαιναν στην καπνοδόχο και άπλωναν το χέρι τους ως κάτω στην εστία (γιατί μπορούσαν να απλώνουν και να μακραίνουν τα χέρια τους και τα πόδια τους όσο ήθελαν) και ζητούσαν ή βουτούσαν ότι υπήρχε στο τηγάνι ή στη θράκα.

Η τροφή τους κυρίως ακάθαρτη: σκουλήκια, βάτραχοι, φίδια, ποντίκια κ.ά. Αλλά η πιο προσφιλής τροφή για τους καλικάντζαρους ήταν το χοιρινό κρέας και κυρίως το πάχος του, το οποίο, όταν στο ψήσιμο έπεφτε στη θράκα, σκορπούσε μια ευχάριστη μυρωδιά. Γι' αυτό οι νοικοκυραίοι σκέπαζαν το χοιρινό με σπαράγγια. Το σπαράγγι όταν είναι τρυφερό είναι πολύ νόστιμο και τρώγεται, όταν όμως μεγαλώσει γίνεται πολύ σκληρός αγκαθωτός θάμνος και γι' αυτό σκέπαζαν το χοιρινό για να μην πλησιάζουν οι καλικάντζαροι. Με σπαράγγια επίσης σκέπαζαν και τα λουκάνικα και οτιδήποτε είχαν ετοιμάσει που είχε σαν πρώτη ύλη το χοιρινό.

Τα αποτρεπτικά μέσα που λαμβάνονται κατά των Καλικάντζαρων διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

Α) Πράξεις χριστιανικής λατρείας: Το σημείο του Σταυρού στην πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού. Ο Αγιασμός των σπιτιών και μάλιστα τη παραμονή των Φώτων. Ακόμη η απαγγελία του «Πάτερ ημών….» τρεις φορές.

Β) Επωδές: όπως ξύλα, κούτσουρα, δαυλιά καμένα που όταν ακούσουν οι καλικάντζαροι φεύγουν.

Γ) Μαγικές πράξεις: Κάπνισμα με δυσώδεις ουσίες (παλιοτσάρουχου), εμφανή επίδειξη χοιρινού οστού, χαϊμαλιά πίσω απ’ την πόρτα, το μαυρομάνικο μαχαίρι, το αναμμένο δαυλί.

Την ημέρα των Φώτων ο παπάς περνάει και αγιάζει τα σπίτια. Πασίγνωστη είναι η δοξασία που όταν οι καλικάντζαροι φεύγουν κατά τον αγιασμό των σπιτιών φωνάζουν σε ρυθμό:

«Φεύγετε να φεύγωμε
τι έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε μας έβρεξε
και μας, μας εκατέκαψε!»

Με την αναχώρηση των καλικάντζαρων, η στάχτη από το τζάκι μαζεύεται και το τζάκι καθαρίζεται. Η στάχτη πετιέται σε μέρος που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κανένα λόγο (αλυσίβα, λίπασμα κ.λ.π.). Πραγματοποιείται καθαρμός των χωριών και των οικιών της υπαίθρου με φωτιές υπαίθριες. Επίσης καθαρίζονται και η κοπριά των ζώων από τα κατώγια και οι άνθρωποι πλένονται, το εικονοστάσι καθαρίζεται, αλλάζει το νερό στο καντήλι κ.λ.π. γιατί οι καλικάντζαροι πέρα από τα προβλήματα που έχουν προξενήσει στους νοικοκυραίους έχουν μαγαρίσει και όλους τους χώρους.

Με τους καλικατζάρους συνδέονται και οι δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις. Μεταμφιέσεις δεν έχουμε μόνο τις Αποκριές αλλά και το δωδεκαήμερο, δηλαδή την περίοδο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα.

Σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας η οποία είναι πιο παραδοσιακή έχουμε τις δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις οι οποίες είναι ζωόμορφες ή θηριόμορφες. Οι άνθρωποι εκεί μεταμφιέζονται με προβιές, κρεμάνε μεγάλα κουδούνια, κρατούν ξύλινα σπαθιά, και τρέχουν στους δρόμους του χωριού φωνάζουν και δημιουργούν θορύβους. Στη Νικήσιανη του Παγγαίου τους ονομάζουν Αράπηδες και στην Έδεσσα Βούλες και Γενίτσαρους. Η υπόσταση αυτών των μεταμφιεσμένων είναι η μίμηση των δαιμονικών.

ΚΑΛΑΝΤΑ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή. Είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα. Ψάλλονταικυρίως από παιδιά αλλά και από μεγάλους είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες  με τη συνοδεία σιδερένιου τριγώνου αλλά και άλλων μουσικών οργάνων (κιθάρας, φυσαρμόνικας, ακορντεόν,τυμπάνου κλπ).

Ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο τους είναι η γλώσσα στην οποία ψάλλονται, στην καθαρεύουσα, δηλώνοντας την άμεση καταγωγή τους από τους βυζαντινού χρόνους τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι, μετά τις αποδιδόμενες ευχές, το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι η παρασκευή κουλούρας ονομαζόμενη «κολλίκι» (Βέροια) ή «κουλιαντίνα» (Σιάτιστα) και οι φέροντες αυτά ονομάζονται «Κουλουράδες» ή «Φωτάδες». Η μέρα που ψάλλονται σε ορισμένες περιοχές ονομάζεται «Κάλαντα» (Κόλιντα, Κόλεντας , Κόλιαντας).

Υπάρχουν τα γνωστά κάλαντα και παραλλαγές σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε στη διάκριση σε εθνικά ή αστικά και στα παραδοσιακά ή τοπικά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον ελλαδικό χώρο.

Εξαίρεση αποτελούσε η Μήλος όπου ψάλλονταν μόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με τα οποία ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό, π.χ. ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίνοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές «μαντινάδες» της Κρήτης ή «κοτσάκια» της Νάξου με σκωπτικό επίσης χαρακτήρα που ψάλλονται ως κάλαντα. Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,

άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Καταγωγή της λέξης κάλαντα

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα. Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα).

Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Το τραγούδι της Ειρεσιώνης της εποχής του Ομήρου, το απαντάμε σήμερα με μικρές παραλλαγές στα κάλαντα της Θράκης:

«Στο σπίτι ετούτο πού ‘ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη

ν’ ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα

να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη

και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι

κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι».

Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών που είχε καταδικάσει η ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., αποκαλούντες τους συμμετέχοντες σε αυτό «Μηναγύρτες».

Κατά την αρχική περίοδο της Βασιλευομένης Δημοκρατίας καθιερώθηκε το έθιμο της απαγγελίας των καλάντων από τους άνδρες της ανακτορικής φρουράς ενώπιον των Βασιλέων κατ΄ αντιστοιχία παρομοίων εθιμικών ευχητικών εκδηλώσεων σε άλλους Ευρωπαϊκούς Βασιλικούς Οίκους. Το έθιμο αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα γενικευμένο όμως και σε πρόσωπά πολιτικά αλλά και από ομάδες, συλλόγους, χορωδίες κλπ.

Στίχοι καλάντων Χριστουγέννων,

επικρατέστερης εκδοχής (αστικά κάλαντα).

Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας,

Χριστού τη Θεία γέννηση, να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον, εν Βηθλεέμ τη πόλει,

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων,

ο βασιλεύς των ουρανών, και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι, το Δόξα εν υψίστοις,

και τούτο άξιον εστί, η των ποιμένων πίστις.

Εκ της Περσίας έρχονται, τρεις μάγοι με τα δώρα,

άστρο λαμπρό τους οδηγεί, χωρίς να λείψει ώρα.

Φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ, με πόθο ερωτούσι,

πού εγεννήθη ο Χριστός, να πάν να τον ευρούσι.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Αγαπητοί γονείς και κηδεμόνες,

Τα ημερολόγια κοστίζουν 2 ευρώ. Όσοι επιθυμούν να τα κρατήσουν μπορούν να φέρουν τα χρήματα Πέμπτη 19 και Παρασκευή 20/12/2013. Αυτά θα μαζεύονται από τα μέλη του Συλλόγου. Όσοι θέλουν να επιστρέψουν τα ημερολόγια θα τα φέρουν πίσω τις αντίστοιχες μέρες.

Ευχαριστούμε

Το Δ.Σ.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΥΡΩΔΙΕΣ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ...ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Την προηγούμενη εβδομάδα είχαμε μιλήσει για χριστουγεννιάτικα γλυκά που θα δώσουν γεύση και μυρωδιές στη γιορτή του σχολείου μας την Τετάρτη 18/12/2013. Θα σας δείξουμε λοιπόν τα γούρια που θα κληρωθούν ανάμεσα σε όσους θέλουν και μπορούν να συμμετέχουν. 

Μετά το τέλος της χριστουγεννιάτικης γιορτής και πριν τα γλυκά και την κλήρωση, θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση που θα περιλαμβάνει ταχυδακτυλουργικά κόλπα και κεράσματα για τα παιδιά μας. Θα είναι ένα υπέροχο απόγευμα!

Ευχόμαστε σε όλους σας καλή επιτυχία στην παρασκευή των γλυκών και καλή επιτυχία στην κλήρωση.

"ΤΟ ΕΛΙΞΙΡΙΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ" Ή ΑΛΛΙΩΣ... ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ

Σάββατο μεσημέρι και πριν καλά καλά τελειώσει η προπόνηση ποδοσφαίρου οι μαθητές του σχολείου μας μαζί με τους γονείς τους γέμισαν την αυλή. Μαζί τους έφτασαν και οι πρόσκοποι του 37ου Συστήματος Προσκόπων Κολωνού και άρχισαν να ετοιμάζουν το χώρο για τα παιχνίδια. 

Κάθε γωνιά σηματοδοτείται με ταμπέλες που αναγράφουν το είδος του παιχνιδιού, το ιδανικό που αντιπροσωπεύει (φιλία,συνεργασία) ή το νόημα που περιέχει (κέφι) και το συστατικό που κερδίζει η ομάδα (κανέλα, μοσχοκάρυδο κα).

Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες φορώντας χρωματιστά αυτάκια ξωτικών και πέρασαν δυο ώρες γεμάτες παιχνίδι κάτω από το χειμωνιάτικο ήλιο, τρέχοντας από γωνιά σε γωνιά με την καθοδήγηση των προσκόπων-αρχηγών των ομάδων τους και διασκεδάζοντας περνώντας δοκιμασίες και γεμίζοντας τα σακουλάκια τους με συστατικά για το μαγικό ελιξίριο. Γέλια, φωνές, και χριστουγεννιάτικα τραγούδια γέμισαν το σχολείο και χάρισαν σε εμάς  τους γονείς χαμόγελα και αναμνήσεις ίσως, καθώς ο κύκλος των παιχνιδιών έκλεισε με ένα παιχνίδι ανάμεσα σε παιδιά και γονείς, τη διελκυστίνδα . Φυσικά κέρδισαν τα πολύ δυνατά παιδιά μας. 

Το ξωτικό των Χριστουγέννων ήρθε, ετοίμασε το μαγικό ελιξίριο για να κεράσει όλα τα παιδιά και να βγάλει μαζί τους αναμνηστικές φωτογραφίες. 

Όλοι έφυγαν ευχαριστημένοι και χαρούμενοι και πολλοί γονείς μας ρωτούσαν πότε θα το οργανώσουμε ξανά. Προς το παρόν περιμένουμε όλους τους γονείς και όλα τα παιδάκια στη χριστουγεννιάτικη γιορτή του σχολείου. Μετά το υπέροχο μεσημέρι να απολαύσουμε και ένα υπέροχο απόγευμα γεμάτο θέατρο, μαγικά κόλπα και γλυκά.

Ευχαριστούμε του προσκόπους του 37ου Συστήματος Κολωνού, τους γονείς και κηδεμόνες του σχολείου μας που παρευρέθησαν και πάνω απ΄ όλους τα παιδιά του σχολείου μας για το κέφι και τη ζωντάνια τους.

Ραντεβού και πάλι στο σχολείο μας την Τετάρτη 18/12 στις 5 το απόγευμα.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ

Το ελιξίριο των Χριστουγέννων

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΥΡΩΔΙΕΣ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ

Γιορτές σημαίνει κάλαντα και ευχές, γιορτές σημαίνει μαγεία και μελωδία, γιορτές σημαίνει γλυκά και μυρωδιές... 

Ας τα ενώσουμε όλα μαζί και ας φτιάξουμε την πιο υπέροχη χριστουγεννιάτικη γιορτή στο σχολείο μας. Έχουμε τα τέσσερα συστατικά. Μας λείπουν τα γλυκά και οι μυρωδιές. Ας τα προσθέσουμε λοιπόν...

Όσοι μπορούν και θέλουν ας φέρουν χριστουγεννιάτικα γλυκά, σπιτικά φτιαγμένα, ώστε να γεμίσουμε γεύσεις και να γλυκάνουμε τη γιορτή των παιδιών μας. Στο τέλος θα γίνει κλήρωση ανάμεσα σε όσους θα φέρουν μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες και άλλες χριστουγεννιάτικες γεύσεις, με δώρο πρωτοχρονιάτικα γούρια.

Το Δ.Σ του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων σας εύχεται καλή επιτυχία στην προσπάθειά σας!

Syllogos 144 School of Athens: Η Παιδική θεατρική παράσταση «Το μικρό κολοκυθάκι»...: Στο μακρινό του ταξίδι στις σχολικές αίθουσες «Το μικρό κολοκυθάκι» κάνει στάση στις 22 Δεκεμβρίου και στ...

Χώροι φιλοξενίας για άστεγους πολίτες, τις 

μέρες του κρύου στην Αθήνα 

Δύο δημοτικοί χώροι, καθώς και το Υπνωτήριο Αστέγων, σε συνεργασία με τη Μ.Κ.Ο. Γιατροί του Κόσμου θα λειτουργούν τις επόμενες ημέρες για όλο το εικοσιτετράωρο.

ΟΙ ΧΩΡΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΕΙΝΑΙ:

-Το Πολιτιστικό Κέντρο της 4ης Δημοτικής Κοινότητας στις οδούς Λένορμαν και Αλεξανδρείας 35 (ανοιχτό όλο το 24ωρο, μέχρι την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου)

- Η Λέσχη Φιλίας Κυψέλης  Κίου 5, τηλ.: 210.86.24.449. (ανοιχτό όλο το 24ωρο, μέχρι την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου)

-Το Υπνωτήριο Αστέγων στην Ακαδημία Πλάτωνος, Αλικαρνασσού 49, τηλ.: 210.32.13.150 που αποτελεί πρωτοβουλία των Γιατρών του Κόσμου, σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων. Το Υπνωτήριο έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει έως και 150 άτομα, ενώ ένας ειδικός κοινωνικός επιστήμονας και εθελοντές θα βρίσκονται στο χώρο για να καλύπτουν τις ανάγκες των φιλοξενούμενων. Παρέχονται επίσης ντουζιέρες, χωριστές τουαλέτες ανδρών και γυναικών και πλυντήρια. Η υποδοχή των αστέγων γίνεται από τις 18:00 έως τις 22:00.

ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ: Για την ενημέρωση και την κάλυψη έκτακτων αναγκών, ολόκληρο το εικοσιτετράωρο θα λειτουργεί επίσης η τετραψήφια τηλεφωνική γραμμή εξυπηρέτησης του πολίτη, 1595.

ΣΚΕΠΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ: Προσπάθειες επιτόπιας ενημέρωσης θα γίνονται από δράσεις των Ομάδων Έργου του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου, αλλά και από τις Μ.Κ.Ο που συμβάλλουν στο πρόγραμμα Προστασία των Αστέγων, προσφέροντας τρόφιμα, φάρμακα και κλινοσκεπάσματα: PRAKSIS, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Γιατροί χωρίς Σύνορα, Γιατροί του Κόσμου, η ομάδα εθελοντισμού της PROTECTA, η Θετική Φωνή και ο ΟΚΑΝΑ, το ΕΘΕΑ Exelixis.

 

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ